Internet izložba je savremeni
način približavanja dokumenta posjetiocima interneta, koji iz svojih soba mogu
direktno otići na izložbu. 2011.godine
smo prvi put napravili Intrnet izložbu na našem blogu. Pokazalo se da smo
uradili pravu stvar sudeći po posjetama blogu,(oko 600 posjeta iz Evrope, SAD-a
i Kanade). 2012.godine povodom 25
godina rada barskog Arhuva takođe smo
priredili Internet izložbu. „O Baru i Baranima kroz fondove barskog arhiva“
(preko 4000 pregleda sa svih kontinenata!)
Ovakve izložbe su dobra prilika da
se arhivi priblize korisnicima, da se pokaze koliko su im dostupni i sto mogu
ponuditi. Iz navedenih razloga smo se odlučili da našim posjetiocima,
korisnicima i istraživačima počnemo "otkrivati" djelove arhivske
građe i dokumenata za koje mislimo da zavređuju pažnju, ne samo po sadržaju već
i po drugim parametrima. Zato smo otišli korak dalje i odlučili da predstavimo
dio arhivske građe vezane za manastir Donji
Brčeli. Više je razloga opredijelilo navedeni pristup.
Prvi , radi se o građi vjerske institucije koja je našla mjesto u
instituciji državnog arhiva zahvaljujući pojedincima koji su spašavajući
navedenu građu od uništenja istu ponudili arhivu na čuvanje, što smo veoma
rado, odgovorno i profesionalno prihvatili. Drugi, razlog je sam sadržaj
ustupljene građe u kojem ima veoma važnih dokumenata bitnih za razumijevanje i funkcionisanje crkve kao institucije, do onih
koji ukazuju na sadržaj korespodencije između duhovnog centra (Crnogorske
mitropolije) i njoj duhovno potčinjenih institucija, poput manastira u
Brčelima.
Brčeli su kraj u Crmnici, na sjeverozapadnom obodu
Skadarskog jezera. Opkoljen je brdima, a u unutrašnjosti ima više brdašaca
(brčelica) po kojima je dobio ime. Čine ga četiri sela: Gornji Brčeli, Donji
Brčeli, Tomići i Brijege. Pominje se 1326. u povelji Stefana Dečanskog, a
Tomići, nazvani po bratstvu, 1482. u povelji Ivana Crnojevića. Blizu Brijega je otkriven depo
amfora, vjerovatno iz rimskog doba. U doba Nemanjića ovdje je podignut manastir
Sv. Nikole, koji je dugo bio zborno mjesto Crmnice. U Brčelima je jedno vrijeme
živio Šćepan Mali, i tu je sahranjen. Nekada se u Brčelima nalazio dvorac Balše
III koji je tu boravio 1419/1420. godine. Očuvane su dvije crkve. Jednu od
njih, u donjem manastiru podigla je,
po predanju, Jelena, žena Đurđa Stracimirovića Balšića. Drugu crkvu, u gornjem
manastiru podigao je vladika Danilo
Petrović.(Vidi:Istorijski leksikon,
Podgorica 2006, knj.I , 166). Naziv manastir potiče od
grčke riječi monastrion čija je osnova monos, što znači jedan,
sam, odnosno monah usamljenik, koji se posvetio bogu. Prve monaške skupine
postoje već u prvim vjekovima hrišćanstva i najprije se javljaju na Istoku, u
Etiopiji i Palestini i najčešće su to duhovne kolonije koje slijede život i
djelo svog prethodnika – istaknutog pustinjaka. U prvim vjekovima staništa ovih
podvižnika bila su daleko od ljudi i naseljenih mjesta, u pećinama i
nepristupačnim predjelima.Zasluge za podizanje prvih manastira(samostana) na
tlu Crne Gore pripadaju benediktincima, monaškom katoličkom redu. Njihovi
samostani bili su centri ne samo hrišćanstva, već i pismenosti, nauke i umjetnosti.
Rani
srednjovjekovni dokumenti spominju oko 20 benediktinskih samostana na području Boke i u
samom Kotoru, a na prostoru od Budve do Bojane, nalazilo se 11 opatija ovog reda.
Samostani na području Zete prodirali su dublje u unutrašnjost kopna nego
bokokotorski, bili su više izolovani, relativno bogatiji i dobro organizovani.
Obično su bili smješteni na nekom brežuljku izvan grada, zbog čega su mnogi od
njih stradali tokom vjekova.U dukljanskoj državi postojale su brojne opatije
(manastirske zajednice), među kojima se izdvajaju: Sv. Spas kod Starog
Bara, Sv. Marija kod Sutomora, Sv. Srđ i Vakh na Bojani, Sveti
Nikola na Bojani, Sv.Mihailo na Prevlaci kod Tivta, Sv.Đorđe pred
Perastom, Sv. Petar u Bijeloj, Sv. Petar u Kotoru, itd.
Prvi
pravoslavni manastiri u Crnoj Gori osnivaju se krajem XII i u XIII vijeku. Osnivači
manastira bili su, zavisno od vremena nastanka, kneževi, župani, kraljevi i
oblasni gospodari. Neki manastiri su
imali funkciju upravnih centara u kojima su stolovali episkopi i mitropoliti.
Njihova važna uloga bila je, rad na umnožavanju knjiga koji je obavljan u
prepisivačkim radionicama i skriptorijama. Odvijale su se i druge kulturne
djelatnosti, pa je gotovo pri svakom manastiru postojala neka vrsta narodne
škole za opismenjavanje budućih sveštenika, ali i laika. Uporedo sa ovim
funkcijama, manastiri su vršili i određenu
društvenu ulogu u životu crnogorskih plemena. Oni su bili mjesta narodnog
zborovanja, gdje su se donosile odluke od opšteg interesa. Na prostoru Crne
Gore postoje sljedeći pravoslavni manastiri: Savina, Banja, Sveti Arhanđel Mihailo
na Prevlaci, Podlastva, Podostrog, Stanjevići, Praskvica,Vojnići,
Duljevo, Reževići, Gradište, Donji Brčeli, Gornji Brčeli, Orahovo,
Prečista Krajinska,Moračnik, Beška, Starčevo, Vranjina,Kom, Manastir
Crnojevića, Cetinjski manastir, Ćelija Dobrska, Dajbabe,Ćelija Piperska,
Ždrebaonik, Ostrog, Župa Nikšićka, Piva, Kosijerevo, Bijela, Podmainsko, Duga, Morača,
Dobrilovina, Sveti Arhanđel na Tari, Dovolja, Sveta Trojica, Dubočica, Šudikova,
Đurđevi stupovi, Brezojevica, Majstorovina.(Vidi:Istorijski leksikon, Podgorica 2006, knj.IV , 851). Kao što se iz predhodnog teksta može
zaključiti manastiri nijesu bili samo važne duhovne, već i društvene
institucije, te samim tim tragovi o djelovanju ovih institutucija sami po sebi
imaju poseban značaj.
Otuda
smo s posebnim zadovoljstvom prihvatili (30.VIII 1989).g od Republičkog zavoda za zaštitu
spomenika kulture crkveno-administrativnu arhivu iz Manastira Donji Brčeli.
Crkveno-administrativna akta iz Manastira Donji Brčeli nalazila su se kod ovog
Zavoda, gdje su bila donešena neposredno poslije zemljotresa od 15. 04. 1979.g. U reversu o
primopredaji napominje se da materijal nije konzerviran, samo dezinfikovan i
smješten u 4 kutije prilikom transporta.
Naravno, da smo saglasno savremenim arhivskim standardima o čuvanju i obradi
ovog arhivskog materijala isti sredili, učinili dostupnim zainteresovanim i na
ovaj način nastavljamo misiju popularizacije i prezentacije ove arhivske građe.
Kako se radi o brojnoj dokumentaciji odlučili smo da internet prezentaciju
promovišemo fazno, poštujući hronološki princip, sa idejom da se jednog dana na
ovom mjestu nađu svi raspoloživi dokumenti.
Time će DACG- Arhivski odsjek u
Baru
obilježiti tradicionalnu manifestaciju "Nedelja
arhiva" na, po nama, najbolji i najkorisniji način.
Svrha "Nedjelje arhiva" je da se javnosti
bolje predstavi vaznost bogate arhivske građe u drzavnim arhivima, rad i uloga
arhivskih ustanova, ali i popularizacija
jedinstvene arhivske sluzbe.
Prezentacija je zamišljena kao mogućnost
da svaki potencijalni korisnik ostvari uvid u raspoložive izvore koji se nalaze
u pomenutoj Zbirci. Prva faza je omeđena (1874-1920). Hronološko omeđavanje je
pratilo logiku najstarijeg dokumenta iz ove zbirke (1874) i logiku administrativno-teritorijalnog
preuređenja, koje je nastalo 1920, kada je Crnogorska autokefalna crkva postala
integralnim dijelom SPC.
Prvi dokument datiran
14.septembra 1874.g predstravlja obraćanje mitropolita Ilariona nižepotčinjenom
sveštenstvu povodom uobičajenih vjerskih obaveza. Čini nam se da poseban značaj
ove zbirke imaju sačuvana cirkularna pisma najvišeg duhovnog autoriteta
crnogorske crkve u kojima se uglavnom saopštavaju stavovi bitni za ukupnu
crkvenu politiku sa intencijom da se oni provode na svim nivoima i ciljem da se
sa tim upozna svo sveštenstvo. Poslanica od 2. januara 1882.godine jasno
ukazuje na relacije koje su vladale između crkve i države (vladara), odnosa
crkve prema obrazovanju i dnevnim duhovnim obavezama. Tu su i datumi velikih
praznika koji se svetkuju, dnevna komunikacija među sveštenstvom i uopšte
dokumenti koji veoma uvjerljivo svjedoče o stanju crkve, njenoj unutrašnjoj
organizaciji, hijerarhiji, socijalnom i
društvenom ambijentu u kojem djeluje. Kroz pregled dvije stotine postavljenih
dokumenata vodili smo računa da prilikom izbora istih situiramo problem, a ne
dokument sam po sebi. Čini nam
se da se time uvećava saznajna osnova, pospješuje frekfetnost upotrebe
dokumenta i naravno, pomjera granica saznanja.
U ovom novom vidu komunikacije sa potencijalnim
korisnicima DACG-Arhivski odsjek u Baru i dalje iskazuje spremnost da svakom
korisniku pruži i dodatne neophodne informacije iz domena arhivistike,
dostupnosti i sadržaja fondova i zbirki koje čuvamo kao kulturnu vrijednost
memorije jednog naroda.
